Newroz cejneke mîtolojîk e û li Asyaya Rojava ji Kafkasyayê
heta Kurdistanê, li cografyaye ke
berfireh a Mezopotamya û deşta Îranê ji alîyê hemû gelên herêmê ve wekî cejneke
çandî û kevneşopî tê pîrozkirin.
Lê wateya Newrozê ji bo gelê kurd ji gelên din cuda ye.
Newroz ji bo gelê kurd ji kulturî û kevneşopîyê wêdetir wateya xwe ya polîtîkî
heye; ew êdî îro ji bo hemî kur- dan
cejneke neteweyî û sembola serhildanê ye. Em dikarin bibêjin Newroz êdî bûye
"hîmê bingehîn" a neteweyîbûyîn û nasnemeya kurdî.
Şahîyên Newrozê her diçe hîn zêde- tir wekî ahengên polîtîkî
tên pîroz- kirin. Di demên ku tehde û şîdeta dewletê herî zêde bûye de jî
kurdan hewl daye ku wekî manîfestoyeke neteweyî avakirina sazî û dezgehên xwe,
derxistina kovarên xwe û ra- perînên xwe yên polîtîk di 21ê adarê de bidin
destpêkirin.
Di heman demê de di tevgera têkoşîna neteweyî ya kurdan de
figûra Kawayê Hesinkar ji salên 1970î vir ve ji lehengekî mîto- lojîkî wêdetir
bû wekî sembola çînên kedkar. Vegotina mîtolojîkê bi wateyeke çînî hat îzehkirin;
Ka- wayê Hesinkar veguherî figûreke "pêşengê proleter a şoreşger" ku
di tevgera rizgarîya neteweyî de serokatîya sîyasî ya sosyalîstan temsîl dikir.
Mazlûm Dogan di newroza 1982an li zîndana Amedê li dijî
sîstema îşkencekirinê çalakîya canfedayîyê li dar xist û ji ber vê çalakîya xwe
jî wekî Kawayê ser- dem hate qebûlkirin; ji bo nifşên nû bû îdol. Ev bûyer jî
di nav refên PKKê û têkoşîna gerîlayan
de dîyardeya nûjenkirina mîtolo- jîyê bo sîyasetê ye.
Li Kurdistanê ji salên 90î vîr ve pîrozkirinên girseyî û
mezin yên Newrozê, bû zemîna îfadekirina protestoyên sîyasî û bilêvkirina
daxwazên neteweyî. Ev çalakî ji bo tevgera kurdî a azadîxwaz bi qasî ku qada
xweîfadekirina sîyasî bû, qada têkojîna li dijî çanda serdest a kolonyalistan bû jî. Armanca vê têkoşînê
pêkanîna qadeke serbixwe a çandî û hûnerî bû. Ev têkoşîn ji alîyekî din ve jî
li dijî xwedîderke- tina dewleta Tirk a "Nevruz"ê bû qadeke şer a
îdeolojîk.(1)
Lê hewldan û israra karînên sîyasî yên Tirkîyeyê bo
"Nevruz"kirina Newrozê, li gel pêngavên qedexe- kirina pîrozbahîyan û
merasîmên dewletê ên "Nevruz"ê jî bê encam man; ji alîyê gel ve nehat
pejirandin. Merasîmên fermî
ên dewletê veguherî
parodîyên komîk ku li meydanên bajaran
hin burokratên bi qatlix xwe ji
ser agirên qels ve qewz didan.
Li ser kartpostalên
rûpela rast
1. Di
kartpostalên Şerê Propagandayê ya Dinyayê de Kawa û Dehaq
2. Hin
mînakên din û kevn hene ku têde efsaneya Kawa û Newrozê di çalakîyên
propagandayê de wekî figureke sîyasî hatîye bikaranîn
Hinek ji van mînakan li Îngilistanê di dema şerê cihanê ya
duyem de, di 1942an de, di kartpostalên ku bi armanca propagandaya li dijî
Îranê hatine amadekirin de tên ditîn. Vê berhemê di pêşangeha bi mijara
"Propaganda: Power and Persuasi- on" ku ji alîyê gruba xebatê a Asya
û Afrikayê ya British Libraryê di 23yê gulana 2013an de li Londrayê hatibû
lidarxistin de cih girt.
Ev 6 kartpostalên ku ji alîyê huner- mendê misirî û
hevwelatîyê Brîtan- yaya Mezin karîkaturîst KEM/Kimon Evan Marengo (1904-1988)
hatine çêkirin; di van berheman
de li minyatur û mîtolojîya Kawa- Newroz a di berhema
"Şahname" ya şaîrê îranî Fîrdewsî de ye, xwezî hatîye anîn.(2) Di van
kartan de Hitler wekî qiralê zalim Dehak/Zehak tê teswîrkirin.
Li dijî Almanyaya Hitler û propa- gandayên derbarê Îranê de
fikra feyzgirtina ji çîrokên
mîtolojîk ên qehremanî yên Îranê aîdê miro- vê zanîst Mojtaba Minovi
(1903- 1976) ye. Minovi di beşa farsî ya BBCyê de dixebitî û kovara ku
piştgirîya mutefîkan dikir "Ruzgari New" derdixst. Li ser vê saloxda-
na Minovi figurên di Şahnameyê de ji alîyê karikaturistê berhemdar a afîşên
propagandaya Îngilistanê KEM ve li gorî aktorên şerê din- yayê ya duyem hat
adaptekirin. (3)
KEM, di pêvajoya şer de ji bo We- zareta Înformasyonê bi
armanca propagandayê bi hezaran karîkatur û fîlmên kartonî çêkir.
Dehaqê wê demê Hitler
e; baş e Kawa kî ye?
Qiralê zalim Dehaq/Zehaqê di van kartpostalan de Hîtler e.
Her du marên ser milê wî jî yek dîktatorê Îtalyayê Mussolînî ye, zê din jî
dîktatorê Japonî Tojo ye. Wezîrê propagandaya nazî Goebbles jî wekî aşpêjê ku
ji bo marên Hit- ler mêjîya xortan dipijîne hatîye
destnîşankirin. Sê şervanên ku dikevin xewna Dehaq jî Churchill, Stalîn û
Roosevelt in. Rêberê gel yê
rizgarker Kawa bi tu kesanîyê dîrokî re
nehatîye şibandin, lewra ew ne
kesekî dîyarker e. Ew di dil û mêjîyê
hemî kesên belangaz de "rihê serhildan"ê ye.
Li gorî efsaneya ku di "Şahname"yê (PZ.
977-1010)(4) de cih digire hi- kimdarê pers Cemşîd dema xwe wekî Xwedayê ku xwe
bi qasî rojê mezin dihesibîne, Xwedê Dehaqî belayî serê wî dike; ew kesekî
zalim, xwînrêj û şeytanî ye. Li qesra Cemşîdî bi cih dibe. Marên ser milên xwe
bi mêjîyê ciwanan xwedî dike.
Wijdanê aşpêjan destûr nade ku Dehaqê zalim her roj mêjîyê
du ci- wanan bide marên xwe. Aşpêj her roj ji du ciwanan yekî azad dikin û wan
dişînin deverên dûr daku bire- vin û xwe bispêrin çîyayan; ji dêlva mejîyên
ciwanên ku azad dikin bi mêjîyê berxekî wî dixapînin. Her ku zilma Dehaq didome
hejmara ciwanên li çîyan jî zêdetir dibe.
Li vê dera efsaneyê, wekî lehen- gekî îranî Gave/Kavehê
Hesinkar derdikeve holê. Bi behaneya kurê xwe yê yekane qurbanî Dehak bike
dikeve qesrê û Dehaqî têk dibe. Mizginîya vê bûyerê bi vêxistina agir
digihîjîne gel; bi agirên ku li her deverî tên vêxistin xelk hevû- du haydar dikin
û dawî li desthila- tdarîya zilmê tînin; ji zilmê rizgar dibin.
Di dewsa Dehaq de kurê Cemşîd yê aştîxwaz Ferîdûn dibe hikimdar. Lê ew
Dehaqî nakuje, ji bo ku heta hetayê di nava êşê de bimîne wî li Çîyayê Demawend
heps dike. Ala- ya ku nîşaneya hikimdarîyê bû, pêştimala hesinkar a bi rengên
kesk, sor û zer xemilandî bû. Ya rastî ev bûyer şerê di navbera Xwedayê xi-
rabîyê Ahrîmen û Xwedayê başîyê Hurmuz de teswîr dike. 21ê adarê ku dawî li
şevên tarî, zivistan û tarîtîyê tîne û destpêka biharê ye, ji ber vê sedemê
wekî rojeke nû, bihar û destpêka sala nû tê pîrozkirin.
Di salên 90î de rewşenbîr û dîrok- zanên kurdî li ser
efsaneya Kawa û Newrozê niqaşên gelek dûrûdirêj kirine; bûyer û qehremanên
efsa- neyî kesanîyên rastîn in an na?(5) Fîrdewsî nasnameya etnîkî ya Ka- wayê
hesinkar wekî îranî dest nîşan dike; ciwanên ku ji zilma Dehaq revîyane û
xwe spartine çîyayan
jî wekî pêşîyên "qewmê kurdî yê îroyîn" îzeh dike.(6)
Li alîyê çepê:
Hîtler wekî qiralê zalim Dehak hatîye çêkirin. Wezîrê propagandayê Goebbels ku
wekî aşpêjê Hîtler hatîye destnîşankirin, di eslê xwe de Xwedayê xirabîyê
Ahrimen e. Rûyên marên ku li ser milên Dehaqî ne jî wekî rûyên dîktatorê Îtalî
Mussolînî û dîktatorê japonî Tojo hatine destnîşankirin. Dara ku li paşîyê ye
hişk bûye.
Li alîyê rastê: Dehaq-Hitler tevî marên ser milên xwe, Mussolini û Tojo, ji alîyê gelê Îranê ve bi Çîyayê Demawend ve tên mîxkirin. Serokên dewletên hevbend wekî ku desthilatdarîya hikimdarê aştîxwaz Feridûnî sembol bikin, bi nîzama merasîmê dimeşîn. Alayên SSCB, Amerîka û Îngilis- tanê wekî sembola rizgarîyê li ser axa Îranê ye.(8)
(1) Delal
Aydın, "Mobilizing The Kurds in Turkey: Newroz as a Myth" (Li
Tirkîyeyê mobîlîzekirina Kurdan:
wekî efsaneyeke Newroz.), ODTÜ,
Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde 2005 yılında kabul edilmiş master tezi
(2) Şahname’de
2010 yılı sergisi, Fitzwilliam Müzesi, Cambridge
(3) Nur
Sobers-Khan, Asian and African Studies; Ursula Sims Williams "The
Shahnameh as propaganda for World War II" 23.05.2013,
https://britishlibrary. typepad.co.uk/asian-and-african/2013/05/
the-shahnameh-as-propaganda-for-world- war-ii.html
(4) Firdevsî,
"Şahnâme", Kabalcı Yayınevi,
Istanbul, 2009
(5) Cemşid
Bender; "Kürt Tarihi ve Uygarlığı" Kaynak Yay. Istanbul 1991; Gür-
dal Aksoy, "Kürt Dili ve Söylenceleri" Öte- ki Yay.; Gürdal Aksoy,
"Bir Söylence Bir Tarih: Newroz",Yurt Yayınları, 1998;W.N.Torî,
"Kawa Efsanesi" Koral Yay. Istanbul 1992; S. Bulut; Arkeolojiden
Demirci Kawa’ya Işık, Komal Yayınları, 1996, Istanbul
(6) 600 sal
berî niha Emîrê Bedlîsê Şeref Xan di Şerefnameya xwe de (1597) behsa efsaneya
ku nijada gelê kurd ji xortên ku ji zilma Dehaq revîyane û xwe spartîne çîyayan
tê, dike. Lê di vê berhema xwe de qet behsa Kawayê Hesinkar, Cemşîd û Ferîdun
nake.
7) A. Wynn. ‘The Shāh-nāme and British Propaganda in Irān in
World War II’, Ma- nuscripta Orientalia 16/1 (June 2010)
(8) Wêne: Kimon Evan Marengo (KEM), 1942, Postcards in the
Persian language, produced by the Ministry of Information., COI Arşiv PP / 13 /
9L.,The British Library Board (kartên ku di pêşengehê de cih gir- tine tevî
şîroveyên kitêbxaneyê.)
Wergera ji tirkî: Nedîm Baran
Li Le Monde diplomatique kurdi de hatîbu weşandin.
Yorumlar
Yorum Gönder