Lehmann-Haupt'un "Armenien einst und jetzt / Vom Kaukasus zum Tigris und nach Tigranokerta" [Bir zamanlar ve şimdi Ermeniler / Kafkasya'dan Dicle'ye ve Tigranakert'e] (Berlin, 1910) kitabındaki çizimler.
Bir çalışma vesilesiyle Lehmann-Haupt'un "Armenien einst und jetzt / Vom Kaukasus zum Tigris und nach Tigranokerta" [Bir zamanlar ve şimdi Ermeniler / Kafkasya'dan Dicle'ye ve Tigranakert'e] (Berlin, 1910) kitabını incelerken Silvan kalesindeki Yunanca bir kitabeden bahsetmesi dikkatimi çekti.
Lehmann-Haupt, başka coğrafyacıların aksine Tigranakert'in Amid-Diyarbekir, değil Farkin/Silvan'a lokalize olduğunu savunmaktadır: "Farkin-Martyropolis-Tigranokerta aynı yerdir" der.Milattan Önce 95-55 yılları arasında hüküm süren Büyük Tikran zamanında Asuri-Ermeni krallığı hem Roma'ya hem Perslere karşı kendini koruyabilen güçlü bir devletti. Büyük Tikran güçlü surlarla çevrili bir başkent inşa ettirmişti. Lehmann-Haupt, uzun uzun bu kentin şimdiki Silvan'a tekabül ettiğini anlatıyor, gerekçelendiriyor.
Tigranokerta (=Dikranın Kalesi) isminin daha sonra Bizans'a karşı kanlı savaşlar verilmesiyle "Martyropolis" (=Şehitler/Kahramanlar Kenti" olarak anıldığını belirtiyor. Lehmann-Haupt'a göre aynı alanda iki şehir kalıntısı bulunuyor. Bunlardan birinin de eski Aramice biçimiyle Miyafarqin (=bölünmüş su) Arapça formuyla da Meyafarîqîn -günümüzde kısaca "Farkin"- olduğunu belirtiyor.
Nitekim Silvan'da birden çok kale ve şehir surları kalıntısı bulunması bunu teyit eder.
Lehmann-Haupt, Tigranokerta'yı Silvan'a lokalize etmesinin en önemli belgelerinden biri olarak kentin kuzey surlarındaki burçlarından birinde bulunan Yunanca bir yazıtı göstermektedir. Bu yazıt M.S. 387 yılında Ermeni Kralı ARSAKES III veya oğlu Kral PAP tarafından yazdırılmış.
Haupt, bölgeyi gezdiği 1890'lı yıllarda var olan -tabi şimdi yerinde yeller esen- kitabenin fotoğrafını, çizimi ve çözümünü de uzun anlatmaktadır. Kitabe surlara belli bir düzen içinde yerleştirilmişse de bazı bölümlerinin harap ve kırılmış olduğu görülür.
Yunanca yazıtta "Krallar kralı Tanrı Kral ve baba" olarak tanımladıkları Roma'ya karşı Perslerin de yardımıyla savaştıklarını, ancak herşeye rağmen gerçek sahibin Ermeni kralı olduğunu belirtmek üzere bu kitabeyi bütün kapılara astırıp, gömdürdüğünü belirtmektedir.
Yazıtın sonunda "halkın bir bölümünün isyanı ve küstahca karşı çıkışları önlemek için boşaltılan kaleleri ordularına verdiklerini; çekilen acılar ve sıkıntılardan da (Romalıların) sorumlu olduğunun bilindiği" belirtilir.
Yazar, yazıtlarda geçen Yunanca kavramların, boş alanların nasıl yorumlandığı hakkında da uzun uzun- değerlendirmelerde bulunur.
Lehmann-Haupt'un Silvan kalesinde göstediği bu yazıt bence Tigranokerta'yı Amid-Diyarbekir değil, Silvan'a lokalize etmenin daha doğru oacağına dair kuvvetli bir delil oluşturuyor.
Aynı eserde 1209 yılında Mervaniler döneminde Eyübi sultanı Melik Eşref Musa tarafından yazdırılan Kuzey kapısı üzerindeki Arapça taş kitabenin fotoğrafına da yer verilmiş.
Bugün ise o kitabenin yerinde de yeller esiyor. [Fotoğraf: Nejat Satıcı]
Yorumlar
Yorum Gönder